Derleyen: Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Kimi iletişim kurmak kimi avlanmak kimi de kendini savunmak için elektrik üretiyor. Canlılar alemi birbirinden eşsiz özelliklere sahipken balıklardan bazıları vücutlarında bulunan özel hücreler sayesinde elektrik üretiyor. Bu balıklara elektrikli balık (electrogenic fish) ismi veriliyor. Bilim insanları tarafından yıllardır araştırılan bu özellik balıkların hücre düzeyindeki bir sırra işaret ediyor. Bu balıklar neden ve nasıl elektrik üretiyor?
600 VOLT ELEKTRİK ÜRETEBİLİYOR
Yapılan bilimsel araştırmalara göre dünya genelinde yaklaşık 500’e yakın elektrik üretebilen balık türü olduğu tahmin ediliyor. Her birinin elektrik üretme yetenekleri voltaj gücüne ve kullanım amacına göre değişiyor. Genellikle Afrika ve Güney Amerika görülen bu balık türlerinin tatlı sularda yaşadığı ancak yalnızca elektrikli vatozlar gibi bazı türlerin tuzlu suda yaşadıkları biliniyor. Elektrik üreten tüm balıkların aynı şekilde elektrik üretmediği; her türün farklı bir elektrik organı yapısı, voltaj seviyesi ve elektrik darbesi şekli olduğu biliniyor.
Öyle ki bu balıklar düşük ve yüksek voltajlı olmak üzere ikiye ayrılmış durumda. 600 volta kadar çıkabilen yüksek voltajlı balık türlerinin içinde elektrikli yılan balığı (electrophorus electricus), elektrikli yayın balığı (malapterurus electricus), elektrikli vatozlar (torpedinidae familyası) yer alan bu türlerin daha çok kendilerini korumak ve avlanmak için bu denli yüksek bir voltaj ürettiği biliniyor.
Düşük voltajlı balıklar ise genelde çevrelerinde olup biteni algılamak ve diğer balık türleriyle iletişim kurabilmek için elektrik üretiyor. Düşük voltajlı balık türleri arasında ise Afrika bıçak balığı (gymnarchus niloticus), fil balığı (mormyridae familyası) ve Güney Amerika’daki hayalet bıçak balıkları (apteronotidae) yer alıyor.
‘ELEKTRİK ORGANI VERİLEN ÖZEL BİR YAPI’
Elektrikli balıklar, vücutlarında bulunan elektrosit adı verilen özel hücreler sayesinde elektrik üretiyor. Bu hücreler elektriksel sinyalleri oluşturuyor ve birçok hücre bir araya gelerek daha güçlü bir elektrik üretiyor. Bu yetenek, elektrikli balıkların hayatta kalabilmesi için büyük bir avantaj.
Yapılan bilimsel araştırmalar, elektrik üretebilen balıklarda elektrik organı adı verilen özel bir yapı olduğunu ortaya çıkardı. Bu organın içindeki elektrosit hücresi ise hücre zarlarındaki iyon hareketleri sayesinde voltaj farkı yaratıyor. Yüzlerce veya binlerce elektrosit seri şekilde dizildiğinde, her biri küçük bir voltaj ürettiği için toplamında büyük bir elektrik voltajı ortaya çıkmış oluyor.
Elektrikli balıkların yaşam alanları türüne göre değişiyor. Bazıları sığ tatlı sularda, bazıları ise denizlerin daha derin kesimlerinde yaşıyor. Eğer iyi bir dalgıçsanız günün birinde bir elektrik balığıyla karşılaşabilirsiniz. Böyle bir durumla karşı karşıya kaldığınızda elektrik balıklarına dokunmakta çekimser kalmalısınız. Elektrikli balıkların bazı durumlarda tehlikeli olabileceği ancak çoğu türün insan için ölümcül olmadığı biliniyor. Hangi türle karşı karşıya kalacağınızı bilemediğiniz güçlü bir elektrik şokuna maruz kalmamak için elektrik balıklarından uzak durmak sizin için iyi olabilir.
Elektrikli balıklar yaydıkları elektriği genellikle avlanmak veya savunmak için kullanır, insanı öldürmek gibi bir amaçları yoktur. İnsan vücudu dirençli olduğundan kısa süreli elektrik darbeleri çoğu zaman ciddi hasarlara neden olmaz. Ancak tehlikeli sayılabilecek bir tür olan 600 volta kadar çıkabilen elektrikli yılan balığı kalp hastaları, epilepsi hastaları veya suda bayılma riski olanlar için tehlikeli olabilir.
YAYDIĞI ELEKTRİK KENDİSİNE ZARAR VERMİYOR
Özellikle yüksek voltajlı balıkların elektrik yayarken bu elektrikten kendilerinin etkilenip etkilenmediğini düşünüyor olabilirsiniz. Ancak elektrikli balıkların elektrik organları, genellikle vücudun belirli bir bölgesinde bulunur, bu bölgenin özellikle kuyruk kısmında yer aldığı biliniyor. Vücutlarının geri kalan kısmı, elektrik akımının yayılmasını sınırlayan özel dokularla kaplı olan elektrikli balıkların deri ve kaslarının elektriksel dirence karşı güçlü olduğu biliniyor. Elektrikli balıklar herhangi bir sebeple çevresine yaydığı elektrik sinyali sırasında akımı çevreye dağıtır ve böylece kendisine bir zarar vermez.
Genelde yüksek voltajlı balıkların en yüksek 600 volt elektrik ürettiği biliniyor. Ancak 2019 yılında bilim insanları, Brezilya Amazon Ormanı’nda 2,4 metrelik ‘electrophorus voltai’ adını verdikleri elektrikli yılan balığının 860 volt elektrik ürettiği kaydedildi. Bu gözlem sonucunda electrophorus voltai, şimdiye kadar ölçülmüş en yüksek voltajı üreten hayvan olarak kayıtlara geçti. Bilim insanları bu gözlemin hem evrimsel biyoloji hem de biyoteknoloji açısından çığır açıcı olduğunu düşünüyor.
Bir yanıt bırakın